ร่วมด้วยช่วยกันแชร์เป็นธรรมทาน

วันอังคารที่ 22 ธันวาคม พ.ศ. 2563

พระภิกษุสงฆ์ : ความหมายของพระสงฆ์ในพระพุทธศาสนา

สังคมสงฆ์ในยุคก่อนพุทธกาล : ความหมาย

เมื่อพระพุทธเจ้าตรัสรู้แล้ว พระองค์ได้ตั้งสังคมใหม่ขึ้น ซึ่งเป็นสังคมที่เปิดกว้าง เปิดโอกาสให้คนทุกระดับชั้นวรรณะได้มีสิทธิในการเข้ามาศึกษา โดยผ่านรูปแบบเข้ามาเป็น "นักบวชใหม่" ในพระพุทธศาสนา ประพฤติปฏิบัติตนด้วยหลักธรรม มีการดำรงชีวิตในรูปแบบพระสงฆ์ เป็นรูปแบบการดำรงชีวิตระบบใหม่ในยุคพุทธกาล สร้างสังคมใหม่ ที่แตกต่างไปจากรูปแบบสังคมผู้ออกบวชที่มีอยู่ก่อนในสมัยอินเดียโบราณที่เรียกว่า "สันธยาสี" ซึ่งสังคมแบบนี้ มีความแตกต่างไปจากสังคมนักบวชในศาสนาพุทธ

สังคมสันธยาสี เป็นสังคมนักบวชของชาวอินเดีย กลุ่มปัญจวัคคีย์เดิมเป็นนักบวชของศาสนาพราหมณ์ ได้ประพฤติตนออกบวชแสวงหาความสงบสงัดจากการดิ้นรนทางโลกไปสู่ความสงบสุขทางธรรม ไม่มีการจัดตั้งรูปแบบองค์กร ไม่มีวินัยมาควบคุม สันธยาสี จึงเป็นคำที่เรียกกลุ่มผู้ออกบวชโดยรวม ๆ ไม่ว่าจะเป็นนักบวชประเภทใด
 
พระพุทธองค์ทรงเป็นผู้ให้กำเนิดกลุ่มพระสงฆ์ชุดแรกของพระพุทธศาสนา คือ กลุ่มพระปัญจวัคคีย์ 
โดยการบวช ด้วยวิธี "เอหิภิกขุอุปสัมปทา"
พระสงฆ์กลุ่มแรกได้บรรลุธรรม ได้ฟังธรรม บท "ธัมมจักกัปปวัตนสูตร"
ต่อมาได้ฟังธรรม "อนันตลักขณสูตร" 
พระปัญจวัคคีย์จึงได้บรรลุเป็นพระอรหันต์ 
เป็น "พระอริยสงฆ์" ในพระพุทธศาสนา เป็นชุดแรก
 
พอจะกล่าวได้ว่า คำว่า "สงฆ์" ในสังคมดั้งเดิมก่อนพุทธกาล
ก็ได้มีการนำคำนี้มาใช้อยู่แล้ว 
แต่เป็นสังคมสงฆ์ของพราหมณ์ไม่มีการจัดตั้งองค์กร และมีวินัย
เมื่อพระพุทธศาสนากำเนิดขึ้น สงฆ์ในความหมายของพระพุทธศาสนา 
จึงแตกต่างไปจากความหมาย ของสงฆ์ของกลุ่มนักบวชกลุ่มเดิม ๆ 
 

ทำไม พระพุทธเจ้าจึงนำชื่อ "สงฆ์" มาใช้ในพระพุทธศาสนา

หากย้อนศึกษาสังคมยุคอินเดียโบราณ ก่อนพุทธกาล
 
คำว่า "สงฆ์" มีใช้มาก่อนสมัยพระพุทธเจ้า เป็นชื่อที่เรียกการปกครองของบางแคว้น ที่มีการปกครองแบบคณาธิปไตยในอินเดียสมัยโบราณซึ่งมาจากกลุ่มเจ้าในวรรณะกษัตริย์ และจากกลุ่มนักปกครองที่ได้รับคัดเลือกในการทำหน้าที่บริหาร เช่น กลุ่มลิจฉวี ซึ่งต้องเลือกผู้นำมาบริหารประเทศ และ ยังมีข้อมูลในหนังสือพระเวทกล่าวไว้เกี่ยวกับคำว่า สงฆ์ หรือ คณะเป็นตำแหน่งผู้นำการปกครองเรียกว่า"สังฆมุขย" อีกด้วย

สาเหตุที่พระพุทธเจ้าทรงเลือกชื่อ "สงฆ์" ตามลักษณะการปกครองสมัยโบราณที่โดดเด่นของกลุ่มลิจฉวี ที่มีระบบสภา หรือ เรียกว่า ระบบ "ลิจฉวีสงฆ์" นั้น ในพระไตรปิฎกได้กล่าวเล่าเรื่องราวนี้ ซึ่งเป็นเรื่องราวของความประพฤติปฏิบัติของกลุ่มกษัตริย์ในเมืองเวลสาลีไว้มาก ได้แก่

👉หลักการปกครองบริหารบ้านเมือง 

    ด้วย "วัชชีอปริหานิยธรรม 7 ประการ"

👉การกำหนดตำแหน่งการบริหารงานด้านบทบาทและหน้าที่

    พรรณนาภาพลักษณ์ของเมืองที่อุดมสมบูรณ์ มั่งคั่ง 

    พื้นที่กว้างใหญ่ พลเมืองมาก

👉ความงดงามและการประดับตบแต่งกายเหมือนเทวดาชั้นดาวดึงส์

👉วิถีชีวิตความเป็นอยู่ดั่งสุขุมมาลชาติ

👉ความสามารถในการยิงธนูของกุมารลิจฉวี ในสถานที่ 

    ที่เรียกว่า "สัณฐาคาร" หรือ ที่เรียกว่า "รัฐสภา"

เหตุที่ทรงคุ้นเคยการปกครองในระบบชนเผ่าลิจฉวีมาก่อน จึงให้ความสำคัญต่อบทบาทของกลุ่มลิจฉวีเป็นอย่างมาก ซึ่งเป็นระบบ "สงฺฆ" ในการปกครอง จึงทรงนำคำว่า "สงฆ์" มาเป็นชื่อกลุ่มของสังคมที่ทรงตั้งใหม่ เรียกว่า "ภิกษุสงฆ์" ซึ่งหมายถึง ภิกษุของพระพุทธเจ้า ผู้มีทัศนคติ และมีความประพฤติตรงกันตามหลักพระธรรมวินัย

ดังนั้น....คำว่า "สงฆ์" ทางคัมภีร์พระพุทธศาสนา พระพุทธองค์ทรงตั้งและนำชื่อ "สงฆ์"เรียกชื่อกลุ่มผู้มาสมัครเข้ามาเป็นสมาชิกและประพฤติตามหลักคำสอนของพระพุทธองค์

การบวชพระ : เป็นชีวิตที่ประเสริฐ ประพฤติตนตามหลักพระธรรมวินัย สงบเสงี่ยม สง่างาม
 "สงฆ์" ใช้ในรูปบาลี ว่า สงฺฆ  ,ใช้ในรูปสันสกฤตว่า สํฆ

ในหนังสือปทานุกรม บาลี ไทย อังกฤษ สันสกฤต ได้ให้ความไว้ว่า

สงฆ์ หมมายถึง หมู่คน หรือสัตว์ มีชาติเสมอหรือต่างกัน

พระพรหมคุณาภรณ์(ป.อ.ปยุตฺโต) 

ในพจนานกรมพุทธศาสน์ ได้ให้คำจำกัดความไว้ว่า

สงฆ์ หมายถึง หมู่ คณะ ชุมชน

ภาษาไทย เรียกว่า "พระสงฆ์" หรือ "ภิกษุสงฆ์"

คำว่า "พระ" ตามรูปศัพท์ มาจากคำว่า "วร" 

"วร" แปลว่า ประเสริฐ, เลิศ, วิเศษ

ดังนั้น คำว่า ภิกษุ หรือ พระภิกษุ 

ตามความหมายในภาษาไทยหมายถึง บุคคลผู้ประเสริฐ

ภิกษุ แปลว่า ผู้ขอโดยสงบ, ผู้เห็นภัยในวัฏสงสาร,

ผู้ที่ใช้สอยผ้าที่ถูกทำลายแล้ว 

มีข้อมูลเรื่องการให้ความหมายของภิกษุในพระไตรปิฎก ไว้ว่า

ภิกษุ คือ ผู้ออกบวชเพราะเห็นภัยในวัฏสงสาร (พกสูตร)

ภิกษุ คือ ผู้สำรวม กาย วาจา ใจ ใช้ชีวิตสันโดษ 

ยินดีในการเจริญภาวนา(พระสูตรหังสฆาตภิกขุ)

ภิกษุ คือ ผู้สำรวมกายและใจ ตั้งอยู่ในความไม่ประมาท 

ยินดีในการเจริญกรรมฐาน (สารีปุตตเถรคาถา)

พอจะอธิบายขยายความ คำว่า "ภิกษุ" ได้ว่า มีความหมายหลายอย่าง เช่น ผู้ขอ ผู้เห็นภัยในสังสารวัฏ

ส่วนคำว่า "สงฆะ" หรือ สงฆ์ แปลว่า หมู่ หรือ คณะ ไม่ได้ใช้กับพระภิกษุสงฆ์เท่านั้น ขึ้นอยู่กับคำนำหน้าของคำว่า สงฆ์ หรือ สังฆะ เช่น หมู่แมลง หมู่สัตว์ ก็ใช้ได้

ดังนั้น คำว่า ภิกษุสงฆ์ จึงหมายถึง หมู่แห่งภิกษุ 

ตัวอย่าง ภิกฺขุสงฺฆปริวาโร สตฺถา แปลความได้ว่า

พระศาสดา มีหมู่แห่งภิกษุเป็นบริวาร

คำว่า ภิกษุสงฆ์ หรือ ภิกฺขุสงฺโฆ หมายถึง พระภิกษุตั้งแต่ 4 รูปขึ้นไป

สรุป   ภิกษุ โดยมากหมายถึง ภิกษุบุคคล

สงฆ์ หมายถึง หมู่คณะของพระภิกษุที่ทำสังฆกรรมตามพระธรรมวินัย 

จำแนกได้ 2 คือ

  1. สมมุติสงฆ์ พระภิกษุปุถุชนที่ยังไม่ได้บรรลุธรรมใด ๆ
  2. อริยสงฆ์ พระภิกษุที่บรรลุธรรมแล้ว
ฉะนั้นในภาษาไทยเราจึงนิยมใช้คำว่า "ภิกษุสงฆ์" นั้น หมายถึง หมู่ของพระภิกษุตามพระธรรมวินัย

ดังนั้น 

ลักษณะพระสงฆ์ในพระพุทธศาสนา ตามความประสงค์พระพุทธเจ้า จึงมีลักษณะแตกต่างไปจากสังคมดั้งเดิมก่อนพุทธกาล ภาพลักษณ์ของพระสงฆ์ในพระพุทธศาสนา จึงมาจากการประพฤติปฏิบัติธรรมในวิถีชีวิตการออกบวชตามคำสอนในพระธรรมวินัย 

ดังพุทธพจน์ตรัสว่า

"แม้บุคคลจแต่งตัวแบบใดก็ตาม ถ้าเขาเป็นผู้สงบ ฝึกตนได้ เป็นผู้แน่วแน่ สงบจากกิเลส ประพฤติพรหมจรรย์ ละเว้นการเบียดเบียนสรรพสัตว์ ประพฤติสม่ำเสมอ ควรเรียกบุคคลเช่นนั้นว่า พราหมณ์ สมณะ หรือ ภิกษุ ก็ได้" (ขุ.ธ.(ไทย) 25/ 142/ 75)

ขอขอบคุญแหล่งข้อมูล และรูปภาพ

 


เขียนบล็อกโดย at

4 ความคิดเห็น:

welcome everyone to เล่าเรื่องตามกาลเวลา

สมัครสมาชิก: ส่งความคิดเห็น (Atom)